"Περί Επιμελείας Ψυχής"

Ομιλία Ε'
ΠΕΡΙ ΑΜΑΡΤΙΑΣ

“Ώσπερ δι’ενός ανθρώπου η αμαρτία εις τον κόσμον εισήλθε και δια της αμαρτίας ο θάνατος, και ούτως εις πάντας ανθρώπους ο θάνατος διήλθεν, εφ’ ω πάντες ήμαρτον”
(Ρωμ. ε’ 12)

Η αμαρτία και ο θάνατος είναι τα φοβερά επακόλουθα της παραβάσεως και παρακοής.

Ο πρώτος άνθρωπος, αφού αποπλανήθηκε, αθέτησε πρώτα την απαγόρευση της εσωτερικής του φωνής, που ποθούσε την τήρηση του νόμου.

Εάν ο Αδάμ ως ον αυτεξούσιο και ελεύθερο δεν υπέτασσε την ηθική του ελευθερία στον διάβολο, ουδέποτε θα παρέβαινε τη θεία εντολή. Ως εκ τούτου, η αμαρτία και ο θάνατος υπήρξαν συνέπειες της ηθικής υποδουλώσεως του ανθρώπου.

Η ηθική υποδούλωση...έχει ως αποτέλεσμα την αμαρτία και το θάνατο, δηλαδή την εξαχρείωση της εικόνας του Θεού και τη διαφθορά της ψυχής και του σώματος.

Η αμαρτία...δηλητηριάζει την ψυχή, παράγει νοσηρές σκέψεις, τη διαλύει και τη διαφθείρει και τελικά την ωθεί προς τον θάνατο.

Η εξασθενημένη ψυχή, έχοντας βαρυνθεί από το πάθος, συγκατατίθεται σε αυτό πάντοτε, αδυνατεί να ξανασηκωθεί και να στραφεί προς τον Ουρανό και είναι ανίσχυρη να ανρικρίσει το φως της αλήθειας.

Εκείνοι που νοσούν στην ψυχή, έχοντας αναπηρία στο να διακρίνουν με τα μάτια του νου, δεν μπορούν να προσβλέψουν στο φως της αλήθειας.
“όπως η γεωργία μεταβάλλει την ποιότητα τω φυτών, ‘ετσι και η επιμέλεια της ψυχής στην αρετή μπορεί να νικήσει  διαφόρων ειδών αρρώστιες.” (Μέγας Βασίλειος)

“Απόφευγε την αμαρτία, γιατί το να αμαρτάνει κανείς είναι ίσως ανθρώπινο, αλλά το να επιμένει στα ίδια, αυτό δεν είναι ανθρώπινο, αλλά εντελώς σατανικό”.

“Τέτοια δεν είναι η αμαρτία, που πριν πραγματοποιηθεί, μεθάει αυτόν που θέλει να κυριεύσει, και όταν τελικά ολοκληρωθεί, τα χαρακτηριστικά της ηδονής τον εγκαταλείπουν και χάνονται, τότε στέκεται ανυπεράσπιστος ο προδότης της συνειδήσεως, η οποία τώρα κρατώντας τη θέση δημίου κατασπαράσσει τον αμαρτωλό και απαιτεί τη χειρότερη ποινή, ενώ αυτός την αισθάνεται βαρύτερη και από μολύβι.”

η μεν αμαρτία, αφού πλήγωσε πολλούς, τους εξάντλησε από τα βάρη, …, η δε αρετή ζωοποιεί και εξυψώνει αυτούς που τη διεκδικούν και όπως λέει ο Παροιμιαστής, η αρετή παρέχει το ξύλον της ζωής σε όσους κοπιάζουν γι’αυτήν.”

Η αμαρτία διαστρέφει το θείο κάλλος της εικόνας της ψυχής και του σώματος και την καθιστά δύσμορφη και αισχρή, γιατί, όπως  λέει ο Μέγας Βασίλειος : “όπως ακολουθούν οι σκιές τα σώματα έτσι και οι αμαρτίες ακολουθούν τις ψυχές, επεικονίζοντας με σαφήνεια τις πράξεις τους.”

Η αμαρτία απομακρύνει τον άγγελο, το φύλακα της ψυχής και του σώματος, και παραδίνει τη ψυχή και σώμα στην κατατυραννία του διαβόλου, … “Όπως ο καπ[νός διώχνει τις μέλισσες και η δυσωδία απομακρύνει τα περιστέρια, έτσι και η πολυθρήνητη και δύσοσμη αμαρτία απομακρύνει τον φύλακα άγγελο της ζωής μας.”

Περί της αναισχυντίας που προέρχεται από την αμαρτία ο θείος Χρυσόστομος λέει : “Η αμαρτία, όσο βρίσκεται στη διαδικασία να γίνει πράξη, έχει κάποια ντροπή, από τη στιγμή όμως που θα διαπραχθεί, τότε αυτούς που τη διαπράττουν τους κάνει περισσότερο αδιάντροπους.”

“Η αμαρτία, είναι μητέρα της εξαθλιώσεως και η ταπείνωση μητέρα της μετανοίας. … Η μία μεταφέρει στους ουρανούς, η άλλη στον βυθό του Άδη.”

Από την αμαρτία γεννώνται λύπη και θάνατος και τρέφονται με αυτήν.

Ποιός ο λόγος για τον οποίο αμαρτάνουμε

Ο λόγος για τον οποίο αμαρτάνει ο άνθρωπος είναι η αποπλάνησή του κατά την αναζήτηση του αγαθού, του οποίου την απόλαυση λαχταρά και αναζητεί.

Το κακό δεν έχει υπόσταση, αλλά παρυπόσταση.
Καθετί που γίνεται, γίνεται ή για το αγαθό ή για το νομιζόμενο ως αγαθό.
Παραπλανημένος ο άνθρωπος, κατά την αναζήτηση του αγαθού, εξαιτίας της άγνοιας και της λανθασμένης εκτιμήσεως των δεδομένων, επιλέγει αντί του αληθινού αγαθού αυτό που εκείνος νομίζει γι’αγαθό, αλλά παρά φύσιν, το προτιμάει δηλαδή από εσφαλμένη κρίση.

Ο άνθρωπος πλάσθηκε και είναι φύσει αγαθός, γιατί πλάστηκε κατ’εικόνα του Θεού, του ύψιστου Αγαθού. Καθώς είναι αγαθός από τη φύση του, θέλει και ζητάει το αγαθό, το καλό, το αληθινό.
Για τον έμφυτο αυτό πόθο η Αγία Γραφή λέει ότι ο Θεός έδωσε τον Νόμο γραπτό μέσα στην καρδιά του ανθρώπου. Ο Νόμος του Θεού είναι το αγαθό, το καλό, το αληθινό, και δόθηκε γραπτός στην καρδιά του, για να καταστεί αυτός κοινωνός της αγαθότητος και της μακαριότητας του Θεού.

Με τη συμφωνία αυτή των αισθημάτων εκείνου που δίνει την εντολή και εκείνου που τη δέχεται, είχε εξασφαλιστεί η μακαριότητα του ανθρώπου και ο άνθρωπος τέθηκε στον παράδεισο, στον τόπο της μακαριότητας.
Αυτήν όμως την έμφυτη επιθυμία και κλίση προς το αγαθό, ο άνθρωπος, ως ον με νου, αυτεξούσιο και ηθικώς ελεύθερο, όφειλε να τη διατηρεί και εκουσίως, φροντίζοντας με επίγνωση για το αγαθό, για να εκδηλωθεί η αρετή του αυτεξούσιου, και παραμένοντας με τη θέλησή του στο αγαθό, να πορεύεται προς την τελειοποίηση.

Η δοκιμασία του ανθρώπου, προκειμένου να εκδηλωθεί η δύναμη του μεγάλου και ιδιαίτερης σημασίας προσόντος του αυτεξουσίου, αυτής της δυνάμεως που μας βοηθάει να γίνουμε τέλειοι, ήταν απολύτως αναγκαία, γιατί δίχως την αρετή είναι αδύνατη η τελειοποίηση, η οποία είναι και ο σκοπός του ανθρώπου.

Αφού πλανήθηκε, θεώρησε ότι θα γινόταν τέλειος χωρίς αγώνα και αθέτησε την εντολή του Θεού που του είχε δοθεί γι’αυτόν ακριβώς τον σκοπό.

Τιμωρήθηκε λοιπόν ο Αδάμ, γιατί χάριν της απολαύσεως του ύψιστου αγαθού, αθέτησε με επίγνωση την εντολή του Θεού, άρα αμάρτησε όταν πλανήθηκε αναζητώντας το αγαθό. Αυτή λοιπόν είναι η αιτία των αμαρτημάτων.

Για το ότι η πλάνη προέρχεται από αμέλεια

Νικήθηκε στην πρώτη δοκιμασία της ηθικής του ελευθερίας;
Ουδέποτε ο Θεός παραχωρεί να πειρασθεί ο άνθρωπος πάνω από τη δύναμή του.

Ο λόγος της ήττας βρίσκεται μέσα στον άνθρωπο, που παρά το γεγονός ότι ενυπήρχε σ’αυτόν η δύναμη της αντιστάσεως, δεν την χρησιμοποίησε.
Το αίτιο… η αμέλεια προς το καθήκον. Ο άνθρωπος είχε καθήκον να ανυψώνεται προς τον Θεό, να στρέφει τον νου του μόνο προς Εκείνον και όχι να αναζητεί τις τέρψεις και τις απολαύσεις μέσα στα δημιουργήματά του.

Η ενατένιση στο απαγορευμένο ξύλο ήταν ένδειξη της προσυλώσεώς του στην ύλη.

Η εξερεύνηση της ωραιότητας των καρπών του απαγορευμένου δέντρου ήταν σημάδι των γήινων φρονημάτων.

Η προσήλωση επέφερε την πτώση. Την πτώση και την πλάνη δεν την προκάλεσε η ηθική του αδυναμία ή κάποια ατέλεια, αλλά η αμέλεια προς το υψηλό του καθήκον.

“Ινα γρηγορώσι και προσεύχωνται, ινα μη εισέλθειν εις πειρασμόν.”

Τότε δεχόμαστε τον πειρασμό, όταν αντιλαμβανόμαστε την επίθεση. Και αισθανόμαστε την επίθεση, όταν η προσοχή μας στρέφεται προς αυτήν, όταν υπάρχει συγκατάθεση.

Ο Αδάμ μπήκε στον πειρασμό, γιατί αποδέχθηκε τις επιθέσεις. Ως συμπέρασμα βγαίνει ότι τελικά αμαρτάνουμε από την προδιάθεση στην αμαρτία, η οποία γεννιέται από την αμέλεια να λατρεύουμε τον Θεό.

“Ενώ θεωρείτε άτοπο και ουδέποτε ανέχεσθε το βράδυ να μην ανάβετε το λυχνάρι, για να βλέπετε από το φως του, ωστόσο αφήνετε την ψυχή έρημη από διδασκαλία… . Δεν ανάβουμε γρήγορα το λυχνάρι για τη ψυχή.
… Να έχουμε το λυχνάρι του νου συνεχώς αναμμένο και να φροντίζουμε για την ομορφιά της ψυχής, πριν από αυτή του σπιτιού μας. … Γι’αυτό χρειάζεται περισσότερη επιμέλεια.”