"Περί Επιμελείας Ψυχής"

Ομιλία Α'
ΠΕΡΙ ΗΘΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

ΓΙΑ ΤΟ ΟΤΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΝΑΙ ΗΘΙΚΩΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ

“Και εποίησεν ο Θεός τον άνθρωπον κατ’εικόνα Θεού εποίησεν αυτόν” (Γεν. α’ 27)

...τηρουμένων των αναλογιών, φέρει μέσα του τις ιδιότητες του Θεού.
ο άνθρωπος πρέπει να είναι ύπαρξη αυτοσυνείδητη, ελεύθερη και αυτεξούσια.

η ελευθερία του ανθρώπου είναι αναγκαία συνέπεια της μεγάλης αποστολής του, της διαπαιδαγωγήσεως του χαρακτήρα του και της παρουσία του μέσα στον κόσμο.

αποτελεί προσόν αναγκαίο και σεβαστό. Χωρίς την ελευθερία ο άνθρωπος θα ήταν ισότιμος προς τα υπόλοιπα ζώα. … θα είχε άγνοια του καλού, του αγαθού, του αληθινού… θα διέγραφε την ηθική σαν λέξη… η άγνοια αυτή θα καθιστούσε τις πράξεις ου δίχως ενδιαφέρον, δίχως καθορισμένο χαρακτήρα.

το κενό συνειδήσεως και η νωθρότητα θα εμπόδιζαν και θα κάλυπταν σαν σκιερά σύννεφα την εικόνα του θείου Δημιουργού … μέσα στην οποία ακτινοβολούν η αγαθότητα, η σοφία και η δύναμη. Αυτό θα τον εμπόδιζε να αισθανθεί και να γνωρίσει τον Πλάστη του και Δημιουργό του σύμπαντος.

Χωρίς την ηθική ελευθερία η νοερή φύση θα ήταν δημιουργική έλλειψη, μια άσκοπη ενέργεια.

Η νοερή φύση του ανθρώπου απαιτεί ως αναγκαία συνέπεια την ηθική ελευθερία και το αυτεξούσιο.

Ο άνθρωπος που είναι εξαρτημένος, υποταγμένος στις ορμές τοων ενστίκτων του, δεν είναι ον νοερό, γιατί το πνεύμα είναι από τη φύση του ελεύθερο, ανεξάρτητο και δεν υποτάσσεται σε κανέναν, ούτε μπορεί να έχει λογική ψυχή, η οποία φέρει του χαρακτήρες της θείας εικόνας. … γιατί αυτά ακριβώς αναδυκνείουν το πνεύμα ελεύθερο και ανεξάρτητο.

Η νοερή φύση κινείται με δική της δύναμημ είναι αυτο-κίνητη και για τούτο ελεύθερη. … η κίνηση αυτή που γίνεται κατά βούλησιν της δίνει τη δύναμη να κατανοεί. … Η νοερή φύση, η ψυχή του ανθρώπου, επειδή κινείται  από τη δική της δύναμη, επειδή κατανοεί τον εαυτό της και όσα την περιβάλλουν, πως είανι και πώς θα μπορούσαν να είναι , και καθώς επιθυμεί τη γνώση, καθίσταται ελεύθερη φύση.

Ανελεύθερη είναι η φύση των αισθήσεων, γιατί είναι ετεροκίνητη, δεν κινείται από δική της θέληση, επομένως είναι ασυνείδητη.

Ο άνθρωπος ως ύπαρξη συνειδητή είναι υπεύθυνος, γιατί μπορεί να λάβει γνώση κάποιου πράγματος ή να επιδείξει αδράνεια στο να μάθει ή να πράξει οτιδήποτε ή να αρνηθεί να το πράξει.

Όταν σύμφωνα με τη θέλησή σου πράττεις το καλό ή το κακό, δεν είναι αυτό ηθική ελευθερία, αλλά κράμα ελευθερίας και δουλείας, γιατί όταν πράττω το καλό, το πράττω σύμφωνα με τις επιθυμίες του έσω ανθρώπου, που επιζητεί το αγαθό, με σκοπό ακριβώς το ίδιο το αγαθό. Ενώ όταν πράττω το κακό, το πράττω πρώτον εναντίον αυτών που μου υπαγορεύει  η συνείδησή μου και η παραμελημένη φωνή της ηθικής ελευθερίας και κατά δεύτερον το πράττω εξαιτίας κάποιου λόγου.
Όταν λοιπόν η θέληση είναι εξαρτημένη, είναι ανελεύθερη και δούλη, γι’αυτό και ο όρος “ηθική ελευθερία” δεν είναι στη περίπτωση αυτή σωστός.

“Η ψυχή, λέει ο άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης, από αυτό δείχνει το ηγεμονικό και μεγαλειώδες στοιχείο της, το οποίο απέχει πολύ και είναι απολύτως διακριτό από κάθε ατομική μικροπρέπεια, από το γεγονός ότι δεν την κυριεύει τίποτε. Είναι αυτεξούσια, με δικό της θέλημα, αποφασίζοντας αφ’εαυτής (αυτοκρατορικώς). Γιατί τί άλλο είναι αυτό, εάν δεν είναι χαρακτηριστικό ηγεμονικό; Ας αγαπήσουμε υην ευλογία και ας αποφύγουμε την κατάρα. Σε μας μένει να ξεχωρίσουμε το καθένα κατά την αξία του και προς τα πού θα στραφούμε με προθυμία.”

Ο ηθικώς ελεύθερος είναι αυτός που πράττει εκουσίως το ακλό και ηθική ελευθερία είναι η θεληματική εμμονή στην τήρηση των εντολών του Θεού.

ο άνθρωπος είναι ηθικώς ελεύθερος να παραμείνει στο αγαθό από δική του προαίρεση, δεν είναι όμως ηθικώς ελεύθερος όταν επιλέγει το κακό, διότι ενώ τη ζωή και το ύδωρ τα θέλει από φυσικού του, το κάψιμο και το θάνατο τα αποστρέφεται επίσης από τη φύση του.
Εφόσον επιλέγει αυτό το οποίο αποστρέφεται, δεν κινείται ελεύθερα κατά τη φυική του θέληση, … είναι δούλος.

Αληθινή ηθική ελευθερία είναι το να απλώνει μόνο στη ζωή.

Το αυτεξούσιο του ανθρώπου : να μείνει ηθικώς ελεύθερος,… να διατηρήσει την ηθική ελευθερία,… να παραμείνει στην αρετή.

Η ηθική ελευθερία καθιστά τον άνθρωπο ικανό να πράττει πάντοτε το αγαθό και να αποφεύγει το κακό. Η Αγία Γραφή λέει ότι ο Θεός χάραξε τον νόμο στην καρδιά του ανθρώπου.

ο γραπτός νόμος που τέθηκε στη καρδιά του είναι το ίδιο το θέλημα του Θεού, το οποίο χαραγμένο σ’αυτήν έγινε και θέλημα του ανθρώπου.

Επειδή ο άνθρωπος πλάσθηκε κατ’εικόνα του Θεού, πλάσθηκε ακριβώς για να εικονίζει τον Θεό πάνω στη γη,… αποτελεί ύπαρξη νοερή και αυτεξούσια, … Πλάσθηκε για να υψώνεται προς Αυτόν,… Πλάσθηκε ώστε η δημιουργηθείσα κτίση να υμνεί για του ανθρώπου συνειδητά τον θείο Δημιουργό της. Το αυτεξούσιο, λοιπόν, η σκέψη και η ηθική ελευθερία, του δόθηκαν για να μπορεί να εκπληρώνει τον μεγάλο του προορισμό, τη μεγάλη του αποστολή, που είναι να συν´δεει τη γη με τον Ουρανό, και να μην αποκλίνει δεξιά κι αριστερά, αλλά να βαδίζει στην ευθεία οδό, πράττοντας μόνο το αγαθό, το εγγεγραμμένο στην καρδιά του, το οποιό και αυτός αγαπάει ενστικτωδώς.

Το αυτεξούσιο είναι πρώτιστο αγαθό και σύμγωνα με τη λογική πρέπει να το χρησιμοποιούμε έτσι ώστε να εξουσιάζουμε και να συγκρατούμε τα άλογα πάθη, και μιλάω για το θυμό και τις παράλογες επιθυμίες. Αυτό είναι αρετή.

...οφείλει ο άνθρωπος να φυλάει τον νόμο του Θεού με ευλάβεια και να ακολουθεί το θέλημά Του, γιατί ως εικόνα του Θεού που αξιώθηκε να είναι, έχει την υποχρέωση να εκπληρώνει τον σκοπό της αποστολής του πάνω στη γη, αλλιώς θα κατακριθεί ως παραβάτης των καθηκόντων του, ως επιλήσμων της αποστολής του, ο οποίος από αμέλεια κάνει κακή χρήση του αυτεξουσίου, παραδίδοντας τον εαυτό του στα πάθη και τις επιθυμίες.